Pod hasłem mleko najczęściej przychodzi nam na myśl mleko krowie lub mleko matki. Na rynku spotkamy również inne odzwierzęce napoje z tej grupy, np. mleko bawole, kozie czy też owcze. Od lat coraz większą popularnością cieszą się napoje roślinne (np. owsiane, orzechowe, sojowe), stosowane np. w diecie wegańskiej. Często przez skrót myślowy nazywane są one mlekiem roślinnym. Według oficjalnej nomenklatury mleko jest to „płynna wydzielina gruczołów mlekowych kobiet i samic ssaków, której wytwarzanie rozpoczyna się natychmiast po porodzie (laktacja), stanowiąca naturalny, pełnowartościowy pokarm niemowląt oraz młodych zwierząt;” (4).
Mleko matki
Mleko matki to najczęściej pierwszy pokarm noworodka. Dzięki różnorodności składników odżywczych zaspokaja ono niemalże wszystkie potrzeby dziecka związane z odżywieniem do 6. miesiąca życia. Ten bioaktywny płyn, charakteryzuje się różnym składem w zależności od okresu karmienia – od siary (na początku) idealnej dla rozwoju noworodka, po mleko okresu końca laktacji. To pokarm idealnie dostosowany do potrzeb dziecka, który jest zdecydowanie lepszy niż mieszanki mleczne oparte na mleku krowim, mogące dodatkowo prowadzić do powstania alergii pokarmowej. Niestety są też sytuacje w których występują przeciwwskazania uniemożliwiające kobiecie naturalne karmienie piersią (1).
Należy raz jeszcze podkreślić, że mleko matki jest optymalnym i najlepszym pokarmem, bezpośrednio po urodzeniu jak i w pierwszych 6 miesiącach życia dziecka. Specjaliści zalecają przedłużanie okresu takiego karmienia nawet do 12 i więcej miesięcy. Skład mineralny mleka kobiecego wynika z obecności w organizmie matki jonów, soli oraz licznych złożonych związków organicznych. Wśród makroskładników takiego napoju występują Na, K, Ca, Mg, Cl, siarczany i fosforany (2).
Są sytuacje kiedy matka ma niewystarczającą ilość pokarmu aby karmić niemowlę lub gdy istnieją pewne przeciwskazania kliniczne. Jest to wykluczone m.in. u kobiet, które: są w trakcie chemioterapii, w trakcie leczenia gruźlicy, przyjmują substancje odurzające oraz alkoholiczek. Środki te mogą przedostać się do mleka matki, stanowiąc poważne zagrożenie dla życia dziecka. Tak samo gdy dziecko ma intensywny stan zapalny, np. w przebiegu SEPSY radzi się odstawić (11).
Tabela 1. Porównanie składu wybranych napojów roślinnych wobec mleka mlekiem krowiego i kobiecego (13)
Dorastający człowiek przestaje ssać już matczyną pierś. Wówczas w jego jadłospis wprowadza się mleko innych ssaków, dostępne na rynku lub napoje roślinne.
Te ostatnie najczęściej są fortyfikowane w wapń i inne mikroelementy. Kupując taki napój roślinny warto dokładnie czytać etykiety, gdyż mimo wysokiej ceny i naklejki BIO często są one dodatkowo dosładzane i/lub solone i/lub barwniki i/lub konserwanty. Porównanie zawartości makroskładników w mleku krowim wobec napoi roślinnych zestawiono w tabeli 1. Wydać tu, że napój sojowy pod względem składu wydaje się być najbardziej zbliżone do mleka ssaków. Zasada jest prosta – im krótsza skład tym lepszy produkt. Jeśli ten pokarm jest dobrze tolerowany może zostać w diecie na lata, będąc źródłem cennych mikroelementów i witamin. Skład mleka kobiecego obiega nieco od składu mleka zwirzęcego – obrazuje zestawienie poniżej (tabela2).
Tabela 2. Skład mleka w procentach (12).
Mleko krowie jako alergen pokarmowy
Białka mleka krowiego są jednym z pięciu najczęściej diagnozowanych alergenów pokarmowych u dzieci (podobnie jak pszenica, soja, białka jaja kurzego oraz orzechy). Według schematu żywienia niemowląt wprowadzanie pokarmów uzupełniających rodzic powinien rozpocząć między 17-tym a 26-tym tygodniem życia dziecka. Zbyt wczesne wprowadzenie produktów uzupełniających do diety dziecka może zwiększyć ryzyko wystąpienia alergii u malca, jak również zwiększy ryzyko rozwoju nadwagi w późniejszym życiu. Nie mniej jednak zbyt późne rozszerzanie diety może przyczyniać się do nieprawidłowego rozwoju dziecka. Warto pilnować i trzymać się tych ram czasowych wyznaczonych przez specjalistów ds. żywienia niemowląt.
Alergię pokarmową definiujemy jako zbiór niekorzystnych objawów zdrowotnych powstających w wyniku swoistej reakcji immunologicznej w odpowiedzi na ekspozycję na dany alergen. Alergenami pokarmowymi są swoiste składniki pożywienia, najczęściej białka, które zostają rozpoznane przez komórki układu odpornościowego, co zapoczątkowuje reakcję immunologiczną, powoduje wystąpienie charakterystycznych objawów alergii. (7).
Leczenie nietolerancji na mleko krowie
W leczeniu pacjentów z nadwrażliwością na mleko krowie stosuje się bezwzględne wykluczenie białka mleka z ich diety. Jeśli chodzi o niemowlaki karmione piersią to lecząc maluszka dietę eliminacyjną stosujemy również u matki (8).
Należy zaznaczyć, że jeśli rodzic podejrzewa, że u jego dziecka wystąpiła alergia lub nietolerancja pokarmowa na białka mleka krowiego nie powinien sam bez konsultacji ze specjalistą usuwać danych potencjalnych alergenów z menu dziecka. Być może malec będzie wymagał diety eliminacyjnej. Nie mniej jednak aby zapobiec niedoborom składników odżywczych (które mogą nawet wpływać na zahamowanie prawidłowego wzrostu dziecka) należy zawsze skonsultować się z dietetykiem i pediatrą (4). W badaniu przeprowadzonym przez Kalinowski i Mirosław (9) wynikło, że większość rodziców stosując się do zaleceń dotyczących wprowadzania diety eliminacyjnej usuwając produkt zawierające uczulający składnik, w większości nie zastępowało go innymi, o podobnej wartości odżywczej. Na podstawie analizy wiedzy rodziców na temat laktozy i kazeiny stwierdzono, że jest ona bardzo niska. Mniej niż 30% badanych dzieci miało wykonywany test w celu wykrycia nietolerancji laktozy. Większość rodziców nie posiada dostatecznej wiedzy na temat alergii oraz nietolerancji pokarmowej. Nie są świadomi jaką rolę odgrywa laktoza lub kazeina, nie wiedzą jakimi produktami mogą zastępować mleko krowie. Nieco ponad połowa pytanych rodziców (z setki respondentów) stara się poszerzyć wiedzę swoją oraz potomstwa na temat alergii bądź nietolerancji pokarmowej. Nadal za główne źródło wiedzy na te tematy służy Internet, rodzina oraz znajomi (9).
Poniżej na rycinie 1. wyszczególniono jak klasyfikujemy niepożądane reakcje na pokarm:
Jeśli jesteś w grupie osób, które nie tolerują mleka lub jego przetworów nie martw się. Nie zawsze wapń z mleka jest dobrze wchłaniany przez organizm (à patrz wpis: https://cambridge-diagnostics.pl/czy-mleko-to-istotne-zrodlo-wapnia/ )
Jeśli pacjent lub jego lekarz podejrzewają, że występuje nietolerancja mleka krowiego zanim samemu odstawi się ten produkt warto wykonać test na nadwrażliwość pokarmową. Nie mając potwierdzenia diagnostycznego nie ma twardych dowodów na to, że zamieniając jogurty na mleku krowim jogurtami kozimi czy na mleku owczym leczymy/niwelujemy stan zapalny. Obecnie na rynku jest szeroka oferta takich badań. Wykonując test na nietolerancję pokarmową FoodPrint istnieje możliwość rozszerzenia panelu antygenów pokarmowych aby sprawdzić tolerancje naszego organizmu na możliwe zamienniki (link à https://cambridge-diagnostics.pl/oferta-badan/badania-nietolerancji-pokarmowej-igg-zaleznej/). Wspomniane badanie opiera się na metodzie ilościowej. Jego niewątpliwą zaletą jest szeroki panel antygenów pokarmowych – obrazującą wrażliwość naszego przewodu pokarmowego nie tylko na mleko krowie, lecz również na kozie, owcze, bawole.
W najwyższym panelu (na 220 antygenów) badamy również odpowiedź na kazeinę a także alfa-laktoalbuminę oraz beta-laktoglobulinę. Kolejnym atutem testu FoodPrint jest wysoka czułość metody, co dale możliwość wykluczenia alergii krzyżowych. Jest to niezwykle cenne przy komponowaniu diety eliminacyjnej, zwłaszcza u dzieci oraz kobiet karmiących piersią lub długotrwających chorób o podłożu zapalnym.
Autor: mgr Aneta Durka
