Choroby zapalne jelit – diagnostyka

Data: Kategorie: Mikrobiota jelitowa

Choroba zapalna jelit (ang. inflammatory bowel diseases, IBD) powoduje przewlekły stan zapalny w układzie pokarmowym. Zapalenie jelit może dotyczyć różnych odcinków przewodu pokarmowego jelito cienkie, jelito grube. Istotny jest czas postępu choroby i stopień objawów. Szczególną postacią chorób zapalnych jelit jest Nieswoiste Zapalenie Jelit (NZJ), których przyczyna jest nieznana. Ze względu na systematyczny wzrost ilość diagnozowanych osób chorujących na Nieswoiste Zapalenie Jelit, w roku 2010, 19 maja zostały zapoczątkowane coroczne obchody Światowego Dnia Nieswoistych Zapaleń Jelit ustanowione przez European Federation of Crohn’s & Ulcerative Colitis Associations (EFFCA). Szacuje się, że w Europie ok 2,5-3 milionów osób zmaga się z tą chorobą. Do Nieswoistych Chorób Zapalnych Jelit zaliczamy chorobę Leśniowskiego-Crohna (ChLC), wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG), nieokreślone zapalenie okrężnicy (2,7), a także mikroskopowe zapalenie jelita grubego (3). Schorzenia te dotyczą osób w różnym wieku. Najczęściej choroba rozwija się w młodym wieku i trwa przez wiele lat lub dopiero rozwinięcie się choroby występuje w wieku podeszłym (2).

Do czynników wpływających na zachorowanie NZJ zaliczamy uwarunkowania genetyczne, czynniki środowiskowe (zamiany w diecie, stres, antybiotyki, zaburzenie składu mikroflory jelitowej)  oraz czynniki immunologiczne (5).

Nieswoiste zapalenie jelit – objawy i skutki

Osoby chorujące na Nieswoiste Zapalenie Jelit najczęściej odczuwają bóle brzucha, nudności zaburzenia łaknienia. Często towarzyszą wymioty, biegunki oraz stan podgorączkowy. Objawy te powodują upośledzenie wchłaniania, a w konsekwencji wystąpienie niedoborów substancji odżywczych oraz hipowitaminozy. Co istotne u osób, u których stwierdzono przewlekły stan NZJ, współczynnik zachorowalności na depresję wynosi 15-30%, natomiast aż 80% osób w okresie zaostrzenia choroby odczuwa lęki (1) w porównaniu do osób w pełni zdrowych. Spowodowane jest to pogorszeniem jakości życia poprzez zakłócenie prawidłowego funkcjonowania fizycznego i psychicznego. Do powikłań nieswoistych zapaleń jelit zaliczamy również osteoporozę oraz osteopenię, która dotyczy od 3% do 30% chorych (4).

Nieswoiste Zapalenie Jelit – diagnostyka

Diagnostyka nieswoistych chorób zapalnych jelit opiera się o metody inwazyjne oraz nieinwazyjne. Za złoty standard uznaje się inwazyjne badanie endoskopowe – kolonoskopię, która wymaga odpowiedniego przygotowania, często wywołując u pacjentów stres i niepokój. Według wytycznych dotyczących postępowania w nieswoistych chorobach zapalnych jelit, metoda ta jest przeciwskazana w przypadku zaostrzenia choroby (6). Szczególnie pomocne w diagnozowaniu NZJ jest oznaczanie biomarkerów kalprotektyny i laktoferyny z kału (5), ponieważ białka te uwalniane są w przewodzie pokarmowym w odpowiedzi na stan zapalny jelit.

Kalprotektyna – istotny parametr w diagnostyce zapalenia jelit

Oznaczanie kalprotektyny w kale jest rekomendowane przez NICE (ang. National Institute for Health and Care Excellence) u osób z pierwszą manifestacją objawów ze strony dolnego odcinka przewodu pokarmowego (9). Kalprotektyna jest białkiem wydzielanym przez komórki układu odpornościowego znajdujące się w głębszych warstwach jelita. Oznaczenie stężenia w próbce kału jest pomocne w różnicowaniu pacjentów z zespołem jelita drażliwego (irritable bowel syndrome, IBS) od pacjentów z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit (IBD) (4, 14). Podwyższone  stężenie tego biomarkeru wskazuje na proces zapalny w głębszych warstwach jelita. Należy pamiętać, że wzrost stężenia kalprotektyny w kale może być również spowodowany przyjmowaniem niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), zakażeniami przewodu pokarmowego oraz procesami nowotworowymi. W takim przypadku zalecane jest poszerzenie diagnostyki wykonując kolonoskopię. W dostępnym piśmiennictwie wielu badaczy wskazuje, że w określonych odstępach czasu, oznaczanie kalprotektyny w przypadku Choroby Leśniowskiego-Crohna jest cennym parametrem w przypadku szybszego wykrycia podwyższonego stężenia bez nasilonych objawów (15, 16, 17, 18). Wówczas możliwa jest szybsza interwencja lekarza w postępowaniu terapeutycznym.

Rodzaje testów diagnostycznych

Obecnie na rynku dostępne są dwa rodzaje testów do oznaczania kalprotektyny w kale, testy kasetkowe oraz testy immunoenzymatyczne ELISA. W przypadku testu kasetkowego uzyskany wynik przedstawiany jest jakościowo czyli nie można uzyskać informacji o dokładnym stężeniu badanego parametru. Testy ELISA dostarczają rzetelnych informacji, wskazując precyzyjny wynik wyrażany ilościowo. Co istotne, uzyskany wynik dostarcza informacji na temat dynamiki stanu zapalnego w jelicie. Należy pamiętać, aby każdy otrzymany wynik skonsultować z lekarzem w celu dalszej diagnostyki.

Tabela 1. Opracowany algorytm diagnostyczny kalprotektyny w kale u osób dorosłych na podstawie Sherwood (10).

Laktoferyna ważny parametr w diagnostyce zapalenia jelit

Cennych informacji dotyczących stanu zdrowia jelit uzyskamy wykonując badanie z próbki kału na obecność białka laktoferyny (Lf). Laktoferyna jest wytwarzana przez komórki nabłonkowe błon śluzowych i ma kluczowe znaczenie w prawidłowej obronie śluzówkowej przewodu pokarmowego. Cechą charakterystyczną laktoferyny jest zdolność do odwracalnego wiązania jonów żelaza, dzięki czemu pomaga w utrzymaniu prawidłowego poziomu żelaza w ustroju (11,13). Ponadto ma właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze, przeciwnowotworowe (12). Jest białkiem odpornym na działanie enzymów proteolitycznych układu pokarmowego, dzięki czemu możliwe jest oznaczenie jego w próbce kału. Oznaczanie stężenia laktoferyny w kale może być wykorzystywane jako marker monitorowania nasilenia stanu zapalnego w przewodzie pokarmowym oraz jest cennym parametrem umożliwiającym różnicowanie stanu zapalnego jelita od zaburzeń czynnościowych. Dodatkowo oznaczenie stężenia Lf ułatwia różnicowanie osób cierpiących na IBD oraz osób chorujących na zespół jelita drażliwego (IBS). Podwyższone stężenie laktoferyny w kale oznacza zwiększoną odpowiedź odpornościową błony śluzowej na antygeny pokarmowe lub bakteryjne i może wskazywać na przewlekły stan nieswoistych chorób zapalnych przewodu pokarmowego. W takim przypadku zaleca się dalszą diagnostykę.

Jeżeli odczuwasz uciążliwe, przewlekłe dolegliwości jelitowe i chcesz dowiedzieć się, jaka jest ich przyczyna, wykonaj nieinwazyjne badanie GutMarker Complex lub GutMarker https://cambridge-diagnostics.pl/produkt/gutmarkercomplex/ Wczesna diagnoza oraz zastosowanie odpowiedniego leczenia przyczynia się do zmniejszenia częstości występowania zaostrzeń choroby, łagodzi dolegliwości, a co ważne poprawia jakość życia chorego.

 dr Karolina Śmietańska

Piśmiennictwo:

  1. Nowakowski J., Chrobak A., Dudek D. Zaburzenia psychiczne w nieswoistych zapaleniach jelit – współistniejące zaburzenia psychiczne i mechanizmy biologiczne. Psychiatria Polska 2016; 50(6): 1157-1166.
  2. Radwan P., Radwan K. Nieswoiste choroby zapalne jelit u osób w podeszłym wieku. Gastroenterologia Kliniczna 2016; 8(1): 27-35.
  3. Chreptowicz A. Rośnie liczba osób z rozpoznaniem mikroskopowego zapalenia jelit – co nowego w leczeniu? Gastroenterologia Kliniczna 2016; 8(3): 107-112.
  4. Gonciarz M., Mularczyk A., Szkudłapski D. i inni. Wytyczne postępowania z chorobami na nieswoiste choroby zapalne jelit w praktyce lekarza rodzinnego. Lekarz POZ 2017; 1: 1-11.
  5. Soubieres A.A., Poullis A. Emerging role of novel biomarkers in the diagnosis of inflammatory bowel disease. World J. Gastrointest. Pharmacol. Ther. 2016; 7: 41−50.
  6. Bartnik W. Wytyczne postępowania w nieswoistych chorobach zapalnych jelit. Przegląd Gastroenterologiczny 2007; 2: 215−229.
  7. Fiocchi C. Inflammatory bowel disease: etiology and pathogenesis. Gastroenterology 1998; 115: 182-205.
  8. Andrzejewska M., Grzymisławski M., Dereziński P. i inni. Metabolomika i proteomika w diagnostyce nieswoistych chorób zapalnych jelit. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2016; 7(4): 145-151.
  9. Faecal calprotectin diagnostic tests for inflammatory diseases of the bowel. NICE 2013.
  10. A. Sherwood, Faecal Markers of Gastrointestinal Inflammation. Journal of Clinical Pathology 2012; 65 (11): 981–985.
  11. Hao L. Shan Q., Wei J. i inni. Lactoferrin: Major Physiological Functions and Applications. Curr Protein Pept Sci. 2019;20(2):139-144.
  12. Sian P., Huiting W., Guohong H. i inni. Lactoferrin may inhibit the development of cancervia its immunostimulatory and immunomodulatory activities. International Journal of Oncology 2021; 59(5): 1019-6439
  13. Niaz B., Saeed F., Ahmed A. i inni. Lactoferrin (LF): a natural antimicrobial protein. International Journal of Food Properties 2019; 22(1): 1626-1641
  14. Eder P. Przydatność biomarkerów w ocenie aktywności nieswoistych chorób zapalnych jelit -wskazówki praktyczne. Varia Medica. 2018; 2(5): 371-380
  15. Arai T, Takeuchi K, Miyamura M, et al. Level of Fecal Calprotectin Correlates With Severity of Small Bowel Crohn’s Disease, Measured by Balloon-assisted Enteroscopy and Computed Tomography Enterography. Clin Gastroenterol Hepatol. 2017; 15(1): 56–62
  16. Molander P, Färkkilä M, Ristimäki A, et al. Does fecal calprotectin predict short-term relapse after stopping TNFα-blocking agents in inflammatory bowel disease patients in deep remission? J Crohns Colitis. 2015; 9(1): 33–40
  17. Louis E, Mary JY, Vernier-Massouille G, et al. Groupe D’etudes Thérapeutiques Des Affections Inflammatoires Digestives. Maintenance of remission among patients with Crohn’s disease on antimetabolite therapy after infliximab therapy is stopped. 2012; 142(1): 63–70.
  18. Louis E. Fecal calprotectin: towards a standardized use for inflammatory bowel disease management in routine practice. J Crohns Colitis. 2015; 9(1): 1–3,

 

Dodaj swój komentarz