Nowotwory jelita grubego stanowią jeden z najczęstszych nowotworów u osób mieszkających w Polsce (1). Najczęściej schorzenie to dotyczy odcinka okrężnicy, zgięcia esiczo-odbytniczego oraz odbytnicy (2). W Polsce w roku 2017 odnotowano 10905 przypadków zachorowań na złośliwy nowotwór jelita grubego (1) z czego aż, 71,1% zakończyło się zgonem (3). Niestety rak jelita grubego bardzo często wykrywany jest zbyt późno (około 25% przypadków), kiedy mamy już do czynienia z zawansowaną chorobą. W profilaktyce przeciw zachorowaniu na raka jelita grubego kluczową rolę odgrywa systematyczna kontrola stanu jelit.
Rak jelita grubego – czynniki wpływające na zachorowanie
Czynnikiem wpływającym na ryzyko rozwinięcia się raka jelita grubego mogą być błędy żywieniowe: dieta uboga w błonnik, wapń i witaminy oraz dieta bogato tłuszczowa (4). Uporczywe zaparcia, brak aktywności fizycznej, a także stosowanie używek jak palenie tytoniu oraz picie alkoholu również zwiększa ryzyko rozwinięcia się choroby nowotworowej. Szacuje się, że około 65-85% przypadków raka jelita grubego określane są jako sporadyczne, pozostałe przypadki zachorowania dotyczą powiązań rodzinnych (3). Wystąpienie procesu nowotworowego zwiększający ryzyko zachorowania stanowi czynnik genetyczny. Większe ryzyko rozwinięcia się nowotworu występuje u osób powyżej 50 roku życia, natomiast w populacji pacjentów obu płci powyżej 60 roku życia ponad 75% chorób nowotworowych właśnie dotyczy jelita grubego (3). Ponadto do grupy ryzyka zaliczamy pacjentów z nadwagą i otyłością, a także osoby z przewlekłym stanem zapalnym jelita grubego np. chorobą Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego lub występowaniem polipów. Szczególną grupą narażoną na nowotwór jelita grubego są osoby bo przebytej radioterapii jamy brzusznej bądź po usunięciu pęcherzyka żółciowego (cholecystektomia) (2).
Rak jelita grubego – objawy
Do najczęstszych objawów raka jelita grubego zaliczamy ból brzucha, podbrzusza, krocza. Często u osób występuje niedokrwistość, osłabienie, uporczywe biegunki. Szczególnym objawem choroby jest zmiana rytmu wypróżnień, utrata masy ciała oraz stolec z domieszką krwi.
Rak jelita grubego – metody diagnostyczne
Diagnostyka w kierunku nowotworów jelita grubego opiera się na metodach inwazyjnych oraz metodach nieinwazyjnych. Metody nieinwazyjne są zdecydowanie mniej stresowe dla pacjenta, a co ważne nieobarczone ryzykiem powikłań. Dodatkowo są łatwe do wykonania u dzieci i młodzieży, a także u osób starszych. Atutem metod nieinwazyjnych jest brak specjalnego przygotowania w porównaniu do badań inwazyjnych (kolonoskopia).
Wśród metod nieinwazyjnych wyróżniamy badanie stolca na obecność krwi utajonej oraz oznaczenie kinazy pirogronianowej (M2-PK) w stolcu. Oba parametry stanowią ważny czynnik w diagnostyce wykrywania raka.
Badanie krwi utajonej w kale
Metoda ta jest wykorzystywana jako podstawowe badanie w kierunku wczesnej postaci raka jelita grubego (5). Badanie ma na celu wykrycie domieszki krwi utajonej w kale niewidocznej „gołym okiem”. Specjaliści zalecają wykonanie badania profilaktycznie raz w roku (3). Przeprowadzone badania przez Hardcastle i wsp. (6) oraz Mandel i wsp. (7) wykazały, że u osób wykonujących oznaczanie krwi utajonej w kale raz w roku, śmiertelności zmalała od 15 do 33% w porównaniu do grupy kontrolnej. Interpretując wynik badania należy wziąć pod uwagę wywiad pacjenta, a w szczególności mieć na uwadze spożycie witaminy C, ponieważ zbyt duża suplementacja tą witaminą może przyczynić się do uzyskania wyniku fałszywie ujemnego. Natomiast wyniki fałszywie dodatnie mogą być spowodowane spożywaniem mięsa (królika, wieprzowiny, wołowiny, koniny), a także spożywaniem korzenia rzodkiewki, chrzanu, rzepy lub brokułu czy kalafiora.
Enzym M2-PK
Drugim cennym parametrem oznaczanym z próbki kału, jest enzym M2-PK biorący udział w procesie metabolizmu zdrowych komórek, jednak jego nadmierny wzrost w kale może świadczyć o toczącej się patologii. Badanie M2-PK jest niezależne od obecności krwi utajonej, ponieważ oznacza się stężenie enzymu biorącego udział w procesach metabolicznych guza (5). Znaczenie diagnostyczne badania skriningowego parametru M2-PK w stolcu zostało szeroko udokumentowane przez wielu badaczy (8, 9, 10,11). Co ważne, podwyższone stężenie poziomu markera nowotworowego M2-PK stanowi istotny czynnik diagnostyczny w kierunku stanów przed nowotworowych między innymi przewlekły stan zapalny jelita grubego, obecność gruczolaków, chorobę Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz polipów. Oznaczanie parametru M2-PK wykonuje się przy użyciu metody immunoenzymatycznej ELISA. Wysoka czułość metody (78-96% w zależności od stopnia zaawansowania rozwoju raka) oraz swoistość (93%) stanowi zaletę badania.
Rak jelita grubego to wciąż aktualny problem zdrowia publicznego, stanowi 12% zgonów spowodowanych przez choroby nowotworowe (3). Ze względu na wolny rozwój choroby, badania przesiewowe mają kluczowe znaczenie, a ich regularne wykonywanie może obniżyć ilość przypadków zachorowań. 
Badania przesiewowe zaleca się u osób, u których w rodzinie występowały przypadki nowotworów jelita grubego, piersi lub jajnika.
Badanie GutMarker Complex oferuje kompleksową diagnostykę kondycji stanu jelit oraz zawiera przesiewowe markery nowotworowe jelita grubego. W przypadku uzyskania wyniku wskazującego na obecność krwi w stolcu, czy wykrycie podwyższonego poziomu M2-PK należy skonsultować się z lekarzem w celu poszerzenia diagnostyki. https://cambridge-diagnostics.pl/produkt/gutmarkercomplex/
dr Karolina Śmietańska
Piśmiennictwo:
- Sytuacja zdrowotna ludności Polskiej i jej uwarunkowania 2020. NIZP PZH-PIB, Warszawa 2020. Didkowska J., Wojciechowska U. Zachorowalność na nowotwory złośliwe w Polsce. 247-267.
- http://onkologia.org.pl/jelito-grube/
- http://onkologia.org.pl/nowotwory-zlosliwe-jelita-grubego-c18-21/
- Partyka R., Jałowiecki P., Kokocińska D i inni. Rak jelita grubego-główne czynniki indukujące karcynogenezę. Chirurgia Polska. 2010;12(2): 85-88
- Tonus C., Nepuert G., Witzel K. The faecal tumor M2-PK screening test for invasive& pre-invasive cancer: estimated specificity & results as a function of age for a study population on 4854 volunteers. Journal of Oncology. 2009; 59(2): 75-81
- Harcastle JD., Chamberlain JO., Robinson MH. i wsp. Randomised controlled trial of faecal-occult-blood screening for colorectal cancer. Lancet. Clinical Trial. 1996. 30; 348(9040) :1472-1477
- Mandel J., Church TR., Ederer F. i wsp. Effectiveness of biennial screening for fecal occult blood. Natl Cancer Inst. 1999; 91: 434-437
- Koss K., Maxton D., Jankowski JAZ., Faecal dimmeric M2 pyruvate kinase in colorectal cancer and polyps correrates ith tumour staging and surgical intervention. Colorectal Disease. 2008; 10(3): 244-248
- Tonus C., Neupert g., Sellinger M. Colorectal cancer screening by non-invasive metabolic biomarker fecal tumor M2-PK. World Journal of Gastroenterology. 2006; 12(43): 7007-7011
- Hardt PD, Mazurek S, Toepler M i wsp. Faecal tumour M2 pyruvate kinase: a new, sensitive screening tool for colorectal cancer. Br J Cancer 2004; 91: 980-4.
- Bretes E., Szachota P., Roszak D., i inni. Kinaza pirogronianowa-nowy marker procesu nowotworzenia. Pediatra Współczesna, Hepatologia i Żywienie Dziecka.2010 (12):129-133.