Coraz więcej osób trafia do gabinetów lekarskich i dietetycznych z objawami, których problemem może być nietolerancja pokarmowa. Niestety mnogość rodzajów nietolerancji pokarmowej powoduje, iż nie jest to problem łatwy do zdiagnozowania w gabinecie. Czym jest nietolerancja pokarmowa? Jak ją diagnozować i leczyć?
Co to jest nietolerancja pokarmowa?
Nietolerancja pokarmowa jest niepożądaną reakcją organizmu na spożywany pokarm. Jej objawy są bardzo różnorodne i niespecyficzne, co wynika z mechanizmu reakcji pokarmowo-specyficznych IgG. Dolegliwości mogą dotyczyć różnych układów jednocześnie, natomiast aż w połowie przypadków manifestują się od strony układu pokarmowego.
Pierwsze wzmianki na temat nietolerancji pokarmowych sięgają już czasów starożytnych, kiedy to znany rzymski poeta i filozof Lukrecjusz stwierdził, że „co dla jednego pokarmem, jest trucizną dla drugiego”. Jednak dopiero w latach 30-tych XX wieku zaczęto interesować się zjawiskiem nietolerancji pokarmowej od strony medycznej. Od tego czasu liczba publikacji naukowych zaczęła sukcesywnie rosnąć, a krokiem milowym w poznaniu podstaw patofizjologicznych nietolerancji pokarmowej okazało się odkrycie „reagin”, czyli przeciwciał IgE. Wskazując jednoznacznie, że nietolerancja pokarmowa jest chorobą o podłożu immunologicznym.
Aktualnie wiemy, że reakcje z udziałem przeciwciał IgE są jednym z wielu mechanizmów odpowiedzialnych za objawy nietolerancji pokarmowej. Stąd obecna definicja nietolerancji pokarmowej obejmuje różne niepożądane reakcje (np. biegunka, wzdęcia, ból głowy, wysypka skórna) występujące po spożyciu określanego pokarmu.
Dlaczego żywność może wywoływać nietolerancję pokarmową?
Według raportu British Allergy Foundation nawet 88% osób uważa, że przyczyną ich przewlekłych dolegliwości może być spożywana żywność. Aby to lepiej zrozumieć, na żywność trzeba spojrzeć jak na obcą cząsteczkę chemiczną, która na różnych poziomach może oddziaływać z organizmem człowieka, mogąc wywoływać swoisty rodzaj niepożądanej reakcji, czyli nietolerancji pokarmowej.
Nietolerancja pokarmowa – rodzaje
Z uwagi na patomechanizm nietolerancja pokarmowa dzieli się na:
- nietolerancję pokarmową o podłożu immunologicznym (inaczej alergiczną) w której objawy są następstwem aktywacji układu odpornościowego np. poprzez wytwarzanie przeciwciał IgE lub IgG; są one też nazywane alergią pokarmową
- nietolerancję pokarmową o podłożu nieimmunologicznym (inaczej niealergiczną) w której objawy są następstwem innego mechanizmu niż aktywacja układu odpornościowego np. wynikającą z niedoboru enzymów rozkładających składniki zawarte w żywności np. laktozy
Nietolerancja pokarmowa o podłożu nieimmunologicznym
Najpowszechniejszym przykładem tego typu nietolerancji pokarmowej jest nietolerancja dwucukru zawartego w mleku – laktozy, której objawami mogą być wzdęcia, biegunka i nadmierne wytwarzanie gazów w jelicie. Szacuje się, że 17-38% osób w Polsce może cierpieć na nietolerancję laktozy.
Inne przykłady nietolerancji pokarmowej o podłożu nieimmunologicznym to nietolerancja kofeiny, fruktozy, histaminy, tyraminy. Przykładem nietolerancji pokarmowej o podłożu nieimmunologicznym będą także zatrucia pokarmowe spowodowane obecnością toksyn bakteryjnych w żywności.
Nietolerancja pokarmowa o podłożu immunologicznym
Ten typ nietolerancji pokarmowej obejmuje najszersze spektrum mechanizmów jej powstawania z uwagi na złożoność funkcjonowania układu odpornościowego. Współczesna alergologia skupia się przede wszystkim na rozpoznaniu reakcji IgE-zależnych (inaczej natychmiastowej alergii pokarmowej), które stanowią połowę wszystkich nietolerancji pokarmowych o podłożu immunologicznym.
Za objawy nietolerancji pokarmowej IgE-zależnej odpowiada obecność przeciwciał IgE oraz aktywacja komórek tucznych, które występują w błonach śluzowych i skórze. W następstwie kontaktu z białkiem pokarmowym dochodzi w sposób natychmiastowy (po kilku sekundach lub minutach) do uwolnienia substancji biologicznie czynnych np. histaminy. Stąd objawy nietolerancji pokarmowej IgE-zależnej są zwykle związane z miejscowym obrzękiem ze strony błony śluzowej, biegunką i wymiotami. Ten typ nadwrażliwości jest dość prosty w rozpoznaniu na podstawie szybkości pojawienia się objawów po spożyciu nietolerowanego pokarmu.
Nietolerancja pokarmowa IgG-zależna
Drugą połowę nietolerancji pokarmowej o podłożu immunologicznym stanowią reakcje niezależne od przeciwciał IgE. Mają one charakter opóźniony i pojawiają się godziny, a nawet dni po kontakcie z nietolerowanym pokarmem. W tym przypadku objawy mogą być również mniej specyficzne i wielonarządowe. Tak dzieje się w przypadku nietolerancji pokarmowej IgG-zależnej (inaczej opóźnionej alergii pokarmowej), w której po kontakcie z nietolerowaną żywnością organizm zaczyna wytwarzać specyficzne pokarmowo IgG.
Patomechanizm nietolerancji pokarmowej IgG-zależnej obejmuje zjawisko tworzenia się kompleksów immunologicznych składających się z białka pokarmowego i specyficznych pokarmowo IgG, które inicjują w organizmie przewlekły stan zapalny o niskim nasileniu, który może być źródłem przewlekłych objawów.
Niektóre źródła wskazują, że na ten typ nietolerancji pokarmowej może cierpieć nawet 45% populacji Stanów Zjednoczonych i Europy. Tak wysoki procent pacjentów cierpiących na nietolerancje pokarmową może wynikać z faktu występowania wśród osób mieszkających w krajach wysokorozwiniętych zaburzeń przepuszczalności bariery jelitowej i mikrobioty jelitowej, które prawdopodobnie są główną przyczyną pojawienia się nietolerancji pokarmowej IgG-zależnej.
Nietolerancja pokarmowa objawy
Objawy nietolerancji pokarmowej są zwykle wielonarządowe, co niestety w połączeniu z ich oddaleniem w czasie, utrudnia rozpoznanie nietolerancji pokarmowej. Do najczęstszych objawów należą:
- wzdęcia
- zaparcia
- biegunka
- zespół złego wchłaniania
- refluks
- zmiany skórne np. wypryski, rogowacenie naskórka
- przewlekły nieżyt nosa
- przewlekłe zmęczenie
- bóle mięśniowo-stawowe
- ból głowy
- przewlekłe zmęczenie
- rozdrażnienie i niepokój
Okazuje się również, że udział nietolerancji pokarmowej IgG-zależnej może wpływać na nasilenie przewlekłego stanu zapalnego i zaostrzenie objawów w takich chorób jak:
- choroby czynnościowe przewodu pokarmowego np. zespół jelita nadwrażliwego
- nieswoiste choroby zapalne jelita np. choroba Leśniowskiego-Crohna
- atopowe zapalnie skóry
- astma
- fibromialgia
- choroby z autoagresji np. reumatoidalne zapalenie stawów, choroba Hashimoto, cukrzyca typu 1.
- nadwaga i otyłość
- zaburzania płodności
- migrena
- zaburzenia depresyjne
- choroba dwubiegunowa i schizofrenia
- autyzm
Stąd trafne zdiagnozowanie pokarmów wywołujących nietolerancję pokarmową i stan zapalny może być kluczowe w niefarmakologicznej terapii tych chorób.
Testy na nietolerancję pokarmową
Standardem diagnostycznym nietolerancji pokarmowej jest wywiad kliniczny obejmujący m.in. zapis żywieniowy, na podstawie którego wyłącza się reaktywne produkty i obserwuje się zmiany obrazu klinicznego u pacjenta.
Rozpoznanie nietolerancji pokarmowej nie przysparza większych problemów, jeżeli reakcja jest natychmiastowa i gwałtowna, jak ma to miejsce w przypadku nietolerancji o podłożu nieimmunologicznym np. nietolerancji laktozy lub nietolerancji o podłożu immunologicznym np. z udziałem przeciwciał IgE.
Jednak w przypadku, gdy objawy mają charakter mniej specyficzny i są oddalone w czasie, jak ma to miejsce w przypadku nietolerancji pokarmowej IgG-zależnej, intuicyjne dochodzenie przez pacjenta do produktów wywołujących nietolerancję jest żmudne i długotrwałe. A w niektórych przypadkach wręcz niemożliwe. Dlatego wybór odpowiedniego badania laboratoryjnego lub ambulatoryjnego jest kluczowym elementem w diagnostyce opóźnionych reakcji na pokarmy.
Testy na nietolerancję pokarmową – jakie badanie wybrać?
Obecnie dzięki postępowi nauk biomedycznych, celne wskazanie produktów, na które występuje nietolerancja pokarmowa poprzez ocenę poziomu specyficznych pokarmowo IgG we krwi jest możliwe dzięki zastosowaniu nowoczesnych narzędzi diagnostycznych. Badania laboratoryjne np. test FoodPrint® lub ambulatoryjne np. test FoodDetective™ są przykładami takich badań.
Obydwa testy na nietolerancję pokarmową są oparte o metodę ELISA (ang. Enzyme-Linked ImmunoSorbet Assay), znaną i szeroko stosowaną metodę laboratoryjną w praktyce klinicznej. Warto zwrócić uwagę, iż do obydwu badań wykorzystywany jest łatwy i nieinwazyjny sposób pobrania krwi włośniczkowej z palca. W przypadku testu FoodPrint® , gdzie krew wymaga transportu do laboratorium jest dedykowany profesjonalny zestaw do pobrania krwi włośniczkowej z probówką typu Microvette®. Taki sposób pobrania krwi, zapewnia stabilność pobranej próbki krwi podczas transportu kurierem medycznym.
Oprócz standardu w badaniu nietolerancji pokarmowej jakim jest ocena przeciwciał IgE, w ofertach diagnostycznych na rynku można spotkać się z badaniem różnych klas i podklas przeciwciał. Jakie przeciwciała warto badać a jakie nie w diagnostyce nietolerancji pokarmowej? Sprawdź w artykule „Rola przeciwciał IgG, IgA i IgG4 w powstawaniu alergii na pokarmy”.
Leczenie nietolerancji pokarmowej
Najskuteczniejszą i jedyną metodą leczenia każdego rodzaju nietolerancji pokarmowej jest wykluczenie z jadłospisu pacjenta produktów będących jej przyczyną. Prawidłowo skonstruowana dieta eliminacyjna powinna być dostosowywana indywidualnie do potrzeb pacjenta, czyli uwzględniać jego wiek, rodzaj pokarmu oraz współistniejące choroby.
W przypadku nietolerancji pokarmowej IgG-zależnej okres eliminacji nietolerowanych produktów jest uzależniony od nasilenia reakcji, czyli stężenia IgG we krwi i jest wyrażony w miesiącach. Wyłączając z żywienia produkt wywołujący reakcję, należy zastąpić go produktami pochodzącymi z różnorodnych grup żywnościowych, dostarczającymi takich samych wartości odżywczych i właściwości funkcjonalnych.
Skuteczność diety eliminacyjnej z w oparciu o test nietolerancji pokarmowej z udziałem IgG została udokumentowana we wspieraniu leczenia niefarmakologicznego wielu chorób przewlekłych m. in.:
PAMIĘTAJ! Wynik testu na nietolerancję pokarmową ma kluczowe znaczenie w opracowaniu skutecznej diety eliminacyjnej. Więcej o testach na nietolerancję pokarmową znajdziesz tutaj.
Jesteś specjalistą z dziedziny medycyny i żywienia – lekarzem, dietetykiem, doradcą żywieniowym, trenerem personalnym i chcesz pomagać swoim pacjentom w szybszym powrocie do zdrowia skontaktuj się nam!
Piśmiennictwo
- Sampson HA Food allergy: Past, present and future. Allergol Int. 2016 Oct;65(4):363-369.
- Johansson SG et al. A revised nomenclature for allergy. An EAACI position statement from the EAACI nomenclature task force. Allergy. 2001;56(9):813-24.
- Atkinson W et al. Food elimination based on IgG antibodies in irritable bowel syndrome: a randomised controlled trial. Gut 2004; 53(10):1459-1464.
- Bentz S et al. Clinical relevance of IgG antibodies against food antigen in Crohn’s Disease – A double blind cross over diet intervention study. Digestion 2010;81: 252–264.
- Alpay K et al. Diet restriction in migraine, based on IgG against foods: a clinical double-blind, randomised, cross-over trial. Cephalgia 2010; 30(7): 829-37.
- Paul WE Fundamental immunology. Philadelphia: Wolters Kluwer/Lippincott Williams & Wilkin 2008, 6th edition.
- Wilders-Truschnig M et al. IgG antibodies against food antigens are correlated with inflammation and intima media thickness in obese juveniles. Exp Clin Endocrinol Diabetes. 2008 Apr;116(4):241-5.
- Severance EG, Yolken RH, Eaton WW, Autoimmune diseases, gastrointestinal disorders and the microbiome in schizophrenia: more than a gut feeling, Schizophr Res, 2016 Sep, 176(1), 23-35,
- Lewis et al. Eliminating Immunologically-Reactive Foods from the Diet and its Effect on Body Composition and Quality of Life in Overweight Persons J Obes Weig los Ther 2012; 2:112.
- Virdee K et al. Food-specific IgG Antibody-guided Elimination Diets Followed by Resolution of Asthma Symptoms and Reduction in Pharmacological Interventions in Two Patients: A Case Report. Glob Adv Health Med. 2015.
- Audit of the York Nutritional Laboratory survey, conducted by the Department of Health Studies, University of York, on behalf of the British Allergy Foundation. 2001, January.
- Kaczmarski M. i Korotkiewicz-Kaczmarska E. “Alergia i nietolerancja pokarmowa – mleko i inne” Help-Med s.c. Wydawnictwo Kraków 2013, wyd.1
- Krause M IgG-mediated food allergy as trigger of fibromyalgia complaints and the influence of an elimination diet. Dissertation Ludwig Maximilian University in Munich, from Rotenburg a. d. Fulda, 2005.
- Rees T. i wsp. A prospective Audit of food intolerance among migraine patients in primary care clinical practice. Headache 2005
- Ventura M.T. et al. Intestinal permeability in patients with adverse reactions to food. Dig Liver Dis 2006; 38: 732-6.
- Geiselman J.F. The Clinical Use of IgG Food Sensitivity Testing with Migraine Headache Patients: a Literature Review. Curr Pain Headache Rep. 2019 Aug 27;23(11):79.
- Gubur S. Determination of the Effect of the Elimination Diet Applied for Overweight and Obese People with Food Intolerance on Body Composition and Biochemical Parameters Braz. arch. biol. technol. 2017, 60, 17, e17160773.