Witamina D w dobie obecnej pandemii wywołanej wirusem SARS-CoV-2, stała się intensywnym obiektem badań w kierunku potwierdzenia profilaktyki i wspomaganiu leczenia w ostrej chorobie zakaźnej układu oddechowego COVID-19 (ang. coronavirus disease 2019).

Obecnie trwają badania na całym świecie, które odpowiedziałyby na pytania czy witamina D jest sojusznikiem w zapobieganiu COVID-19? I czy niedobór witaminy D może wpływać na przebieg COVID-19? W dostępnych czasopismach polskich i zagranicznych wielu autorów, udowodniło w swoich badaniach, iż witamina D zwana „witaminą słoneczną”, może odgrywać kluczową rolę we wspomaganiu działania układu odpornościowego człowieka. Oprócz dobrze udokumentowanego wpływu witaminy D na układ kostny, wykazano, że  wpływa ona m.in. na:

• szczelność nabłonka jamy ustnej, jelita, dróg oddechowych,
• pobudzenie powstawania komórek układu odpornościowego o działaniu przeciwwirusowym,
• na zapobieganie stanom zapalnym,
• zapobieganie włóknieniu płuc.

Powyższe działania mogą potencjalnie przekładać się na odporność związaną z zakażeniem wirusem SARS-CoV-2 i przebiegiem COVID-19.

Niedobory Witaminy D

W populacji ogólnej szacuje się, że ponad miliard ludzi na świecie wykazuje niedobór witaminy D, co oznacza że jej stężenie w surowicy jest poniżej 20 ng/ml. Natomiast w Polsce aż 90% ludności cierpi na deficyt witaminy słonecznej. Jej niedobór w organizmie uzależniony jest od wielu czynników: pośrednich (obszar zamieszkania, pora roku, zanieczyszczenia środowiska) i bezpośrednich (czynniki genetyczne, dieta, suplementacja, aktywność fizyczna, stosowanie kremów z filtrem UVB i UVA).

Niedobór witaminy D zwiększa ryzyko wystąpienia wirusowych infekcji dróg oddechowych. A u osób z niedoborami witaminy D (poniżej 10 ng/ml), suplementacja może zmniejszać ryzyko ostrych infekcji oddechowych w tym wirusowych. Naukowcy sugerują, że niski poziom witaminy D w organizmie jest związany z wyższymi wskaźnikami śmiertelności w zakażeniach COVID-19. Wielu specjalistów zaleca profilaktyczne przyjmowanie dawki witaminy D w celu zmniejszania ryzyka zachorowań na powszechne nowotwory, choroby krążenia, cukrzycę typu 2, choroby autoimmunologiczne, choroby zakaźne.

Ponadto profilaktyka w niedoborach witaminy D jest wskazana:

• w przypadku występowania chorób przewlekłych (znacznie słabiej funkcjonuje układ odpornościowy, częściej występują stany zapalne),
• u osób z otyłością w wieku starszym (zwykle u osób starszych stężenie witaminy D maleje, a do tego występują choroby współistniejące),
• u osób z cukrzycą (niedobór witaminy D zaburza funkcjonowanie trzustki),
• u osób z ciemną karnacją skóry (dużo trudniejsza przyswajalność promieni słonecznych).

COVID-19 a lokalizacja na półkuli

Przeprowadzone liczne badania dowodzą, iż większy odsetek ludzi z niedoborami witaminy D, występuje na półkuli północnej niż na półkuli południowej. Stwierdzono również większy odsetek zachorowalności i śmiertelności na COVID-19 na półkuli północnej w stosunku do półkuli południowej. Różnice te prawdopodobnie wynikają z występowania sezonowości. Na półkuli północnej w stosunku do krajów położonych na półkuli południowej obserwujemy zdecydowanie więcej chłodnych miesięcy ze zmniejszoną ilością promieni słonecznych, co w konsekwencji może być przyczyną obniżonego stężenia witaminy D w organizmie. Jak sugerują autorzy tego badania, może to tłumaczyć odmienny przebieg choroby COVID-19 na obydwu półkulach.

Pora roku a suplementacja witaminą D

Naukowcy sugerują, iż niedobór witaminy D zwiększa częstość występowania cięższego przebiegu ostrych zakażeń dróg oddechowych np. grypy, COVID-19. Z badań wynika, że wskazana jest suplementacja witaminą D kilka miesięcy przed zimą, aby optymalne stężenie we krwi w było granicach 50ng/ml osiągalne w okresie szczytu zachorowań. Zakłada się, że prawidłowe stężenie witaminy D może obniżyć skutki gwałtownej reakcji zapalnej obserwowanej u pacjentów z COVID-19.

Witamina D , a COVID-19 u kobiet

Na prawidłowe funkcjonalnie układu odpornościowego wpływają również hormony płciowe. Badania przeprowadzone w Niemczech wykazały, że istnieje zależność między płcią, a poziom witaminy D. Zdecydowanie wyższy wskaźnik śmiertelność odnotowano w przypadku kobiet. Według badań CDC (Centrum Monitorowania i Zapobiegania Chorobom) przeprowadzonych przez Narodowy Program Badań (NHANS) stwierdzono, że kobiety są bardziej podatne na stany zapalne niż mężczyźni w wieku powyżej 40 lat. Różnice te mogą wynikać z faktu, iż u kobiet w okresie menopauzy obserwuje się obniżenie stężenia estrogenów, co wpływa na zwiększoną produkcję białek (cytokin) prozapalnych. Autorzy wskazują, że odpowiednie stężenie witaminy D w organizmie pozytywnie wpływa na hamowanie gwałtownej reakcji zapalnej w przypadku COVID-19, która jest jedną z przyczyn niekorzystnego przebiegu choroby.

Czy zatem witamina D chroni przed rozwojem COVID-19?

Obecnie w wśród dostępnej literatury możemy stwierdzić, że aktualnie nie ma skutecznych środków w zapobieganiu i leczeniu COVID-19. Jednak mimo wszystko suplementacja witaminą D może przynosić korzyści kliniczne, natomiast wciąż za mało jest przeprowadzonych badań, aby odpowiedzieć jednoznacznie jaką rolę odgrywa witamina D w infekcji wywołanej koronawirusem SARS-CoV-2. Niezależnie faktem jest, że witamina D pełni kluczową rolę w budowaniu odporności, dlatego ważne jest, aby badać regularnie jej stężenie w organizmie.

Przed wyborem badania witaminy D w laboratorium warto zwrócić uwagę na kilka kwestii. Po pierwsze badanie powinno być wykonywane w laboratorium podlegających kontroli w systemie certyfikującym DEQAS (ang. Vitamin D External Quality Assessment Scheme). Najlepiej przy użyciu metody referencyjnej do oznaczania witaminy D jaką jest wysokosprawna chromatografia cieczowa sprzężona ze spektrometrią mas (w skrócie LC-MS/MS). Zastosowanie metody referencyjnej LC-MS/MS umożliwia z dużą precyzja na ocenę dodatkowych metabolitów witaminy D np. 24,25(OH)2D3, które mogą być źródłem informacji o skuteczności stosowanej suplementacji witaminy D. Warto też wiedzieć, że niektóre badania można wykonać bez wychodzenia z domu, gdyż jest ono pobierane na tzw. suchą krople krwi. Więcej informacji o badaniu witaminy D znajdziesz tutaj.

dr Karolina Śmietańska

Piśmiennictwo:

1. Braiman M, Latitude Dependence of the COVID-19 Mortality Rate – A Possible Relationship to Vitamin D Deficiency? Available at SSRN 3561958, 2020.
2. Brenner H., Holleczek B., Schöttker B. Vitamin D Insufficiency and Deficiency and Mortality from Respiratory Diseases in a Cohort of Older Adults: Potential for Limiting the Death Toll during and beyond the COVID-19 Pandemic? Nutrients 2020;12(2488):1-11
3. Chakhtoura M., Napoli N., Hajj Fuleihan G.El., Commentary: Myths and facts on vitamin D amidst the COVID19 pandem. Metabolism Clinical and Experimental.2020 (109):154276.
4. Grant W.B., Lahore H., McDonnell S.L i inni. Evidence that Vitamin D Supplementation Could Reduce Risk of Influenza and COVID-19 Infections and Deaths. Nutrients. 2020; 12(4):1-19.
5. Gubbels Bupp M R., Potluri T., Fink A L. i inni. The Confluence of Sex Hormones and Aging on Immunity. Frontires in Immunology.2018;9:1269.
6. Hernăndez J L., Nan D., Fernandez-Ayala M., i inni. Vitamin D Status in Hospitalized Patients with SARS-CoV-2 Infection. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 2021;106(3): 1343–1353.
7. Holick M F., Binkley N C., Bischoff-Ferrari H A., i inni. Evaluation, Treatment, and Prevention of Vitamin D Deficiency: an Endocrine Society Clinical Practice Guideline. J Clin Endocrinol Metab. 2011; 96(7):1911-1930.
8. https://www.foxnews.com/opinion/former-cdc-chief-tom-frieden-coronavirus-risk-may-be-reduced-with-vitamin-d
9. https://www.cebm.net/covid-19/vitamin-d-a-rapid-review-of-the-evidence-for-treatment-or-prevention-in-covid-19/
10. Meltzer D O., Best T J., Zhang H. i inni. Association of Vitamin D Deficiency and Treatment with COVID-19 Incidence. The Preprint Server For Health Sciences. 2020.
11. Mohan M., Cherian J J, Sharmal A. Exploring links between vitamin D deficiency and COVID-19. PLOS Pathogens. 2020 September 18. https://journals.plos.org/plospathogens/article?id=10.1371/journal.ppat.1008874
12. Pudłowski P., Jaworski M., Konstantynowicz J. Ocena stanu zaopatrzenia w witaminę D w populacji osób dorosłych w Polsce. Standardy Medyczne/Pediatria.2014;11:609-617
13. Rustecka A., Jung A., Kalicki B. Znaczenie witaminy D w chorobach atypowych u dzieci. Pediatr Med. Rodz.2013;9(1):41-45.
14. Saggese, G., Vierucci, F., Prodam, F. i inni. Vitamin D in pediatric age: consensus of the Italian Pediatric Society and the Italian Society of Preventive and Social Pediatrics, jointly with the Italian Federation of Pediatricians. Italian journal of pediatrics. 44(1):51.
15. Shakoor H., Dhaheri Al., Ali H I i inni. Immune-boosting role of vitamins D, C, E, zinc, selenium and omega-3 fatty acids: Could they help against COVID-19? Maturitas 2021; 143:1-9.