Płodność, dieta i geny co je łączy?

Czy geny wpływają na płodność?

Płodność to zdolność wydania potomstwa na świat, ale za nim będziemy cieszyć się nowym członkiem rodziny muszą zajść wcześniejsze etapy, czyli połączenie się komórek rozrodczych (komórki jajowej i plemnika), zagnieżdżenie zarodka i donoszenie płodu. Na płodność zarówno kobiet i mężczyzn wpływa wiele czynników m.in: wiek, rodzaj odżywiania, prawidłowa masa ciała, stres, czynniki genetyczne, aktywność fizyczna, choroby, używki.

Nie od dziś wiadomo, że odpowiednio skomponowana dieta jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania, ale czy ma wpływa na płodność? Badania naukowe wskazują, że sposób odżywiania ma ogromny wpływ na płodność kobiet i mężczyzn.

Przez wiele lat istniało przekonanie, że problem niepłodności dotyczy tylko kobiet. Jednak w ostatnich latach zaczęto intensywnie przyglądać się męskiej płodności. Dlaczego? Ponieważ płodność męska jest tak samo ważna jak kobieca. Szacuje się, że problem z płodnością dotyczy około 35% obojga płci. Do składników zwiększających płodność, zarówno u kobiet i mężczyzn zaliczamy m.in. witaminy A, E, C, D, Kwas foliowy.

Czy składniki pokarmowe są tak samo przyswajane u każdej osoby?

Otóż nie. Wpływ na przyswajanie mikro- i makroelementów zależy od wielu czynników m.in. od naszych genów, a zatem na płodność wpływa prawidłowe odżywianie, które jest zapisane w genach. Wiedza o tym, w jaki sposób swoiste geny zmieniają naszą odpowiedź na składniki pokarmowe pozwala na wykorzystanie żywności i jej pełnego potencjału w celu odżywiania, zapobiegania, a także leczenia różnych problemów zdrowotnych. Dzięki badaniu Nutrigenomix (czytaj więcej o badaniu) możemy otrzymać informację o potencjalnie nietolerowanych składnikach w diecie (kofeina, gluten, laktoza), jak również określić skuteczność metabolizmu określonych składników pokarmowych. Samo występowanie danego polimorfizmu (występowanie różnic w genomie w całej populacji) nie gwarantuje nam kłopotów, jednak od nas zależy, czy uaktywnimy ich niepożądane efekty na zdrowie.

Witamina A a płodność

Witamina A ma duże znaczenie w prawidłowym funkcjonowaniu układu rozrodczego.  U mężczyzn witamina A jest niezbędna w procesie powstawania i dojrzewania plemników. Jej działanie wpływa na stężenie i ruchliwość plemników w nasieniu.

Natomiast u kobiet odpowiednie spożycie witaminy A zapobiega zakażeniom dróg rodnych. Oprócz tego wpływa na cykl menstruacyjny, jest niezbędna w dojrzewaniu komórek jajowych a także wpływa na rozwój embrionalny. Co ważne, witamina A może skrócić czas potrzebny do poczęcia.

Co wiemy o genach odnośnie witaminy A? Mianowicie enzym monooksygenaza beta-karotenu 1 kodowany przez gen BCMO1 odpowiedzialny jest za metabolizm witaminy A. Osoby posiadające „niekorzystną” wersję GG genu BCMO1 nie są w stanie przekształcać beta-karotenu w aktywną witaminę A w wystarczającym stopniu. U tych osób zaleca się dodatkowe spożycie aktywnej postaci witaminy A, w celu zapewnienia odpowiedniego stężenie we krwi co w rezultacie wpłynie na właściwe funkcjonowanie układu rozrodczego i płodność.

Witamina E a płodność

Witamina E jest przeciwutleniaczem dzięki czemu chroni plemniki i oocyty przed uszkodzeniami. Odpowiednie stężenie w organizmie witaminy E, wpływa na prawidłowy cykl owulacyjny, a w rezultacie zwiększa możliwość zapłodnienia i prawidłowego zagnieżdżenia zarodka. Zarówno u kobiet jak i mężczyzn chroni przed chorobą zakrzepowo-zatorową. U kobiet ma to szczególne znaczenie ponieważ może wpływać na prawidłowe ukrwienie macicy. Dlatego ważnym czynnikiem eliminującym chorobę zakrzepowo-zatorową  jest określenie zmienności genu F5, który to właśnie został powiązany z podwyższonym ryzykiem tej choroby.

Witamina C a płodność

Zarówno u kobiet jak i mężczyzn wyższe stężenie witaminy C występuje w płynach nasiennych i pęcherzykowatych, a spożycie jej w odpowiedniej ilości może zwiększyć płodność i skrócić czas starań o dziecko. W przypadku zajścia w ciążę, witamina C będzie korzystnie wpływać na rozwój łożyska i uczestniczyć w aktywnym transporcie witamin do płodu. Natomiast u mężczyzn określone stężenie kwasu askorbinowego ( witaminy C )  może wpływać na jakość nasienia zwłaszcza na ruchliwość plemników.

A co z genami dotyczącymi metabolizmu witaminy C ? To właśnie enzym kodowany przez gen GSTT1 odpowiedzialny jest za metabolizm witaminy C, który może występować w jednej z dwóch postaci: postać czynna, tzw. insercja („Ins”), i postać nieaktywna tzw. delecją („Del”). Wersja „Del” powoduje obniżoną zdolność do metabolizowania witaminy C, dlatego osoby posiadające tę wersję mają niższe stężenie witaminy C we krwi niż inni, spożywający tą samą ilość. Dla osób z „niekorzystnym” wariantem niezbędne jest dostarczanie dawki witaminy C zgodnej z zalecanym dziennym spożyciem ( RDA, Recommended Dietary Allowances), aby spełnić zapotrzebowanie i zapobiec uszkodzeniom oksydacyjnym.

Witamina D a płodność

Witamina D inaczej słoneczna, wpływa korzystnie na jajniki w odpowiednim stężeniu, poprzez zwiększenie poziomu progesteronu, estriadiolu, estronu, jak również wpływa na produkcję komórek jajowych. W rezultacie odżywia endometrium oraz odgrywa kluczową rolę w zagnieżdżania się zarodka. Zbyt niskie stężenie witaminy D zwiększa ryzyko powikłań ciąży. W przypadku  mężczyzn zarówno zbyt niskie, jak i zbyt wysokie stężenie witaminy D może przyczynić się do pogorszenia jakości nasienia (zmniejszona liczba plemników, ruchliwość, nieprawidłowa budowa). A co na to geny? W organizmie występuje enzymem aktywujący witaminę D (25-hydroksylaza), który jest kodowany przez gen CYP2R1. Natomiast gen GC koduje białko wiążące witaminę D i odpowiedzialny jest za jej transport do tkanek. W przypadku występowania „niekorzystnych” wariantów obu genów istnieje ryzyko, niskiego stężenia 25-hydroksy witaminy D we krwi.

Kwas foliowy a płodność

Kwas foliowy wraz z innymi witaminami z grupy B (B₆ i B₁₂), wpływa na prawidłowe połączenie plemnika z komórka jajową. Specjaliści zalecają regularną suplementację kwasu foliowego, ponieważ może przyczynić się do zmniejszenia niepłodność  o 60% oraz pomaga zapobiegać uszkodzeniom cewy nerwowej w rozwijającym się płodzie. Za przekształcanie kwasu foliowego z diety na jego postać przystępną dla organizmu odpowiada gen MTHFR który produkuję enzym regulujący metabolizm kwasu foliowego. Niestety szacuje się, że około 5-15% populacji ogólnej posiada „niekorzystny” wariant CT lub TT genu MTHFR, co powoduje, że enzym MTHFR jest mniej aktywny. W rezultacie takie osoby są narażone na wyższe ryzyko niedoboru kwasu foliowego,  niż osoby posiadające wariant CC, spożywające taką samą ilość tej witaminy.

Odpowiadając na tytuł naszego artykułu, śmiało można stwierdzić, że płodność, witaminy zawarte w diecie i geny mają nierozerwalny wpływ na siebie. Wszystkie trzy elementy są ze sobą ściśle powiązane. W obecnych czasach mamy szereg badań, dzięki którym możemy szerzej poznać co wpływa na naszą płodność. Badanie Nutrigenomix Płodność wykonane z niewielkiej próbki śliny wskaże, w jaki sposób można zmodyfikować naszą dietę, aby wpływała ona korzystnie na naszą płodność. Dodatkowo otrzymamy informację, jak nasze geny mogą wpływać na zalecenia dotyczące kontroli masy ciała, jego składu, metabolizmu składników odżywczych, zdrowia sercowo-metabolicznego, nietolerancji pokarmowych, nawyków żywieniowych, sprawności fizycznej i ryzyka urazów. Ważne jest, że otrzymany wynik nie ulegnie zmianie przez całe życie, gdyż polimorfizmy genetyczne są niezmienne.

dr Karolina Śmietańska

Piśmiennictwo

1. Sawaniewska B., Gajewska D., Lange E. Wpływ sposobu żywienia na płodność kobiet i mężczyzn. Kosmos Problemy Nauk Biologicznych.2019;(68):227-237
2. Majewska J. Witamina D wpływa na płodność kobiet i mężczyzn. Puls Medycyny.2017
3. Parikh G., Varadinova M. et al., Vitamin D regulates steroidogenesis and insulin-like growth factor binding protein-1 (IGFBP-1) production in human ovarian cells, „Hormone and Metabolic Research” 42, 2010, 754–757.
4. Ramlau-Hansen C.H., Moeller U.K. et al., Are serum levels of vitamin D associated with semen quality? Results from cross-sectional study in young healthy men, „Fertil. Steril.” 95, 2011, 1000−1004.
5. Bloomberg Jensen M., Bjerrum P.J. et al., Vitamin D is positively associated with sperm motility and increases intracellular calcium in human spermatozoa, „Hum. Reprod.” 26, 2011, 1307−1317.
6. Slater NA. Genetic Variation in CYP2R1 and GC Genes Associated With Vitamin D Deficiency Status. Journal of Pharmacy Practice. 2015:1-6.
7. Wang TJ. Common genetic determinants of vitamin D insuffciency: a genome-wide association study. Lancet.2010; 376: 180-188
8. Panczyk M., Nutrigenetyka i nutrigenomiki-zastosowanie technologii „omics” w optymalizacji żywienia człowieka. Pediatric Endocrinology, Diabetes and Metabolism.2013; 19(2):70-77
9. Allen KJ et al.: Iron-overload-related disease in HFE hereditary hemochromatosis. New England Journal of Medicine. 2008; 358: 221-30
10. Harchegani A.B., Irandoost A., Mirnamniha M. i inni. Possible Mechanisms for The Effects of Calcium Deficiency on Male Infertility. International Journal of Fertility and Sterility.2021; 12(4): 267-272